Liudvikas Narbutas – 1863 metų sukilimo vadas, Lydos apskrities karinis viršininkas. Jis gimė 1831 m. Šaurų dvare, Lydos apskrityje. Liudvikas Narbutas, istoriko Teodoro Narbuto ir Kristinos Sadovskos sūnus. Nuo 1848 m. mokėsi Vilniuje. Už dalyvavimą slaptoje jaunimo organizacijoje ir pas jį rastus nelegalius raštus 18 -metis Liudvikas buvo suimtas, nuplaktas rykštėmis ir atiduotas į kareivius. Tarnavo Kaukaze. Už pasižymėjimą jam buvo suteiktas karininko laipsnis. Po Nikolajaus I mirties buvo amnestuotas, tad 1859 m. grįžo į Vilnių. Lietuvos komiteto paskirtas Lydos apskrities kariniu viršininku, Liudvikas turėjo organizuoti ginkluotą sukilimą apskrityje ir vadovauti vienam iš būrių. Pirmą kartą Liudviko Narbuto būrys kovėsi su baudžiamąja kariuomene kovo 9 d. prie Rūdninkų. Už Liudviko Narbuto galvą Vilniaus generalgubernatorius V. Nazimovas buvo pažadėjęs 1000 rublių. Pinigais susigundė miško sargas ir parodė rusams sukilėlių stovyklą. Liudviko Narbuto būrys buvo netikėtai užpultas 1863 m. gegužės 4 d. 4 km nuo Dubičių kaimo. Per kautynes L. Narbutas buvo sužeistas. Mirdamas pasakė: „Mirštu už Tėvynę“. Sukilėliai buvo palaidoti Dubičiuose. Čia 1933m. pastatytas paminklas, kurio paminklinėje lentoje įrašytos pavardės ir sukilėlių šūkis „Už jūsų ir mūsų laisvę“. Kautynių vietoje 1988 m. pastatytas geležinis kryžius.

Liudviko Narbuto mirtis netoli Dubičių kaimo

Życiorys Ludwika Narbutta

Ludwik Narbutt urodził się w 1832 r. w majątku Szawry w powiecie lidzkim. jako syn znanego historyka Teodora i Krystyny z Sadowskich. Ojciec Ludwika, Teodor Narbutt, wychowywał dzieci swe po staropolsku, w poszukiwaniu dawnych zwyczajów i tradycji, rozbudzając w nich umiłowanie do historii rodzinnego kraju i zaprawiając do przyszłej służby dla Ojczyzny.

Ludwik Narbutt naukę rozpoczął w szkole powiatowej pijarów w Lidzie. W latach 1846-1850 uczył się w Gimnazjum w Wilnie. Ludwik w listopadzie 1850 roku powziął zamiar wspólnie z kolegami w gimnazjum utworzyć „Stowarzyszenie patriotyczne”, mając na celu wywołanie zbrojnego powstania w kraju. Jednak jego dwaj koledzy lekkomyślnie opowiedzieli o tym inspektorowi szkolnemu, wskutek czego Narbutt został aresztowany. Po oskarżeniu Ludwika skazano na 25 rózeg i karnie wcielono do wojska carskiego. 30 marca 1851 r. był potajemnie wywieziony z Wilna i wysłany do Kaługi. Wcielony do wojska rosyjskiego uczestniczył w walkach na Kaukazie, gdzie został odznaczony za odwagę orderem św. Anny 4 stopnia. W 1858 r. otrzymał w drodze do amnestii ułaskawienie carskie Aleksandra II, w roku 1859 uzyskał zwolnienie od służby wojskowej. Na Litwę wrócił w 1860 roku w stopniu podporucznika. W 1861 r. ożenił się z młodą wdową Amelią z Kuncewiczów Siedlikowską. Zamieszkał w Sierbieniszkach poświęcając się gospodarstwu. Młodszy brat Ludwika Bronisław, pisał w swoim pamiętniku o nim: „Widziałem go w 1860 roku w Lidzie. Był niewielkiego wzrostu, szczupły, blondyn, nieco łysy, z melancholijnym wyrazem na twarzy wielki zdrowy rozsądek, uczciwość, miłość dla ludzi – to były główne jego zalety małomówiący, skromny w ułożeniu, chętny zawsze dla każdego z pomocą”

Po wybuchu powstania styczniowego Ludwik Narbutt jako jeden z pierwszych w rejonie Lidy stanął do walki. 2 lutego 1863 roku wyruszył do Puszczy Rudnickiej na czele świeżo sformowanego oddziału, w skład którego wchodzili oprócz niego jeszcze jedynie jego brat i sześciu chłopów. Narbutt cieszył się dobrą opinią w okolicy, dzięki czemu oddział ziemiańsko-włościański szybko urósł w znaczną siłę. Do jego partii dołączył między innymi Michał Elwiro Andrioli z kilkoma swoimi poddanymi.

Narbutt stoczył szereg potyczek z wojskami carskimi, zadając nieprzyjacielowi dotkliwe straty. 16 lutego 1863 roku Narbutt zaatakował rosyjski pociąg pod Marcinkańcami i odbił wiezionych rekrutów. Pierwsze zbrojne starcie z wojskiem rosyjskim oddział Narbutta stoczył 9 marca 1863 roku pod Rudnikami, leżącymi w niewielkiej odległości od Wilna. Potyczka zakończyła się sukcesem powstańców. Oddział Narbutta liczył już około 100 osób, a wyposażenie w większości stanowiła broń myśliwska. Adiutantem Narbutta był jego brat Bolesław. Wiosną partia Narbutta działała w Puszczy Nackiej między Lida a Oranami. Znajomość terenu, a także nabyte na Kaukazie umiejętności prowadzenia działań partyzanckich pozwoliły naczelnikowi uniknąć wielu obław, organizowanych przez carskie wojsko. Oddział Narbutta w okresie największej liczebności nie przekraczał 200 osób, niestety słabo uzbrojonych i słabo wyszkolonych pod względem wojskowym. Była to przede wszystkim miejscowa szlachta oraz chłopi. Kolejne bitwy i potyczki stoczono pod Nowym Dworem, pod Piłownią, koło Berszt, pod Kowalkami, nad jeziorem Dumbla.

Ludwik Narbutt został śmiertelnie ranny w drugiej bitwie pod Dubiczami 5 maja 1863 roku. W miejscowości tej wojska rosyjskie zorganizowały zasadzkę, dzięki zdradzie, której dopuścił się Adam Bazylewicz Karpowicz. Współdziałał on z kapitanem Timofiejewem. Podczas bitwy z przeważającymi wojskami rosyjskimi, zaraz na jej początku Narbutt został ciężko ranny. Drugą – śmiertelną ranę – otrzymał podczas wynoszenia go z pola walki przez podkomendnych. Jak głosi legenda umierając powiedział: „Dulce est pro patria mori” (O jak słodko umierać za Ojczyznę). Po śmierci dowódcy, oddział uległ rozproszeniu. Jego resztki udało się zebrać Bolesławowi Narbuttowi, który nie brał udziału w bitwie pod Dubiczami. Partia ta, niestety, także została rozbita we wrześniu 1863 roku. Bolesława Narbutta schwytano i skazano na śmierć. Jednak ze względu na młody wiek karę śmierci zamieniono na zesłanie do Krasnojarska.

Pogrzeb Ludwika Narbutta i poległych powstańców odbył się na cmentarzu przy kościele w Dubiczach w miesiąc po bitwie. Czas oczekiwania na oficjalny pogrzeb trwać musiał tak długo ze względu na konieczność otrzymania zgody ze strony władz carskich. O pozwolenie takie wystąpił do generała gubernatora guberni wileńskiej W. Nazimowa sam kapitan Timofiejew. W pogrzebie Narbutta i jego podkomendnych udział wzięły tłumy okolicznych mieszkańców. Mogiła powstańcza nie przetrwała jednak długo. W kilka miesięcy po pogrzebie na rozkaz M. Murawjowa – pogromcy powstania na Litwie – kościół i grób zrównano z ziemią. Dokonano tego czynu w ramach represji. Władze carskie obawiały się, aby grób Ludwika Narbutta nie stał się miejscem patriotycznych wystąpień i przypomnienia Polakom, że na tych terenach bohatersko walczył oddział powstańców.

W 1933 r. jako znikomy dług wdzięczności i pamięci dla Narbutta i jego żołnierzy – społeczeństwo lidzkie ufundowało piękny pomnik na grobie poległych powstańców w Dubiczach. Sam pomnik – projektu prof. Ferdynanda Ruszczyca- wykonał prof. Uniwersytetu S. B. w Wilnie Bolesław Bałzukiewicz.